ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی- حرکتی

بسمه تعالی

مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن

ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری

برای افراد معلول جسمی- حرکتی
فهرست مطالب

عنوان                                                       شماره صفحه

هدف.. 1

تعریفها.. 1

استقلال فردی.. 1

تجهیزات شهری.. 1

ثابت.. 1

رامپ پله.. 1

رامپ جدول.. 1

سطح شیبدار.. 1

ساختمان‌های عمومی.. 2

ساماندهی.. 2

سخت.. 2

صاف.. 2

علایم بین‌المللی افراد معلول.. 2

عرض مفید.. 2

غیر لغزنده.. 2

قابل دسترس.. 2

قفسه پله.. 2

مناسب.. 3

واحد مسکونی قابل دسترس.. 3

دلیل انتخاب صندلی چرخدار.. 3

فصل اول.. 4

ضوابط شهرسازی برای افراد معلول جسمی- حرکتی.. 4

1ـ ضوابط طراحی فضای شهری.. 4

1ـ2 پلهای ارتباطی بین پیاده‌رو و سواره‌رو.. 5

1ـ3 رامپ جدول.. 6

1-4 محل عبور عابر پیاده در سواره‌رو.. 6

1-5 توقفگاه.. 7

1-6 تجهیزات شهری.. 7

1-6-1 پارکینگ‌ها.. 7

1-6-2 ایستگاه‌ها.. 8

1-6-3 تلفن عمومی و صندوق پست.. 8

1-6-4 آبریزگاه.. 9

2- ضوابط مناسب‌سازی فضای شهری موجود.. 9

2-1 پیاده‌روهای موجود.. 9

2-2 پلهای ارتباطی بین پیاده‌رو و سواره‌رو موجود.. 10

2-3 محل خط‌کشی عابر پیاده.. 10

2-4 پارکینگ‌های عمومی.. 10

3- ضوابط توصیه‌ای مناسب‌سازی محیط شهری موجود برای افراد معلول   11

فصل دوم.. 12

ضوابط طراحی معماری برای افراد معلول جسمی- حرکتی.. 12

4- ساختمانهای عمومی.. 12

4-1 عناصر مشترک در کلیه ساختمانهای عمومی.. 12

4-1-1 ورودیها.. 12

4-1-2 راهرو.. 12

4-1-3 بازشوها (در و پنجره).. 13

4-1-4 راه‌پله.. 14

4-1-5 سطح شیبدار.. 14

4-1-6 میله‌های دستگرد.. 15

4-1-7 آسانسور.. 16

4-1-8 فضاهای بهداشتی.. 17

4-1-9 آبخوری و آب‌ سردکن.. 18

4-1-10 علایم.. 19

4-1-11 کنترل الکتریکی.. 19

4-1-12 اعلام خطر.. 19

4-1-13 تلفن.. 20

4-1-14 فضای تجمع.. 20

4-1-15 نیمکت و میزکار.. 21

4-2 ضوابط خاص کاربریها.. 22

4-2-1 استثناآت.. 22

4-2-2 در سایر ساختمانهای عمومی رعایت موارد زیر الزامی است:   23

4-2-2-1 رستوران و چایخانه.. 23

4-2-2-2 هتل‌ها.. 23

4-2-2-3 مراکز بهداشتی، درمانی و آسایشگاهی.. 23

4-2-2-4 مراکز تجاری.. 24

4-2-2-5 کتابخانه.. 24

5- ساختمانهای مسکونی.. 25

5-4 مسکن قابل دسترس.. 25

ریاست محترم مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن

سلام علیکم

شورایعالی شهرسازی و معماری ایران به استناد بند 5 مصوبه مورخ 8/3/68 خود در خصوص «ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی- حرکتی»، در جلسه مورخ 22/9/78 پیشنهاد وزارت مسکن و شهرسازی در ارتباط با بازنگری مصوبه یاد شده و پیوست آن را به شرح زیر تصویب نمود. بنابراین از این تاریخ مصوبه حاضر و پیوست آن جایگزین مصوبه تاریخ 8/3/68 و پیوست مربوطه می‌گردد:

1- از این تاریخ در کلیه طرح‌های آتی و در دست تهیه شهرسازی، شهرک‌سازی و مجتمع‌های مسکونی و ساختمانی سراسر کشور اعم از این که توسط دستگاه‌های دولتی و وابسته به دولت شهرداری‌ها و یا بخش خصوصی تهیه گردند، رعایت ضوابط موضوع بند یک مجموعه پیوست که شامل ضوابط برنامه‌ریزی و طراحی برای تسهیل حرکت معلولین در سطح شهر می‌باشد الزامی بوده و کلیه مراجع مسئول تهیه، بررسی و تصویب و اجرای طرح‌های توسعه شهری، شهرک‌سازی و مجتمع‌های ساختمانی و مسکونی موظفند در مراحل مختلف تصویب و صدور پروانه و نظارت ضوابط مذکور را رعایت نمایند.

2- به منظور رفع موانع شهری موجود لازم است که اصلاحات موضوع بند دو ضوابط پیوست تا قبل از تهیه و یا تجدیدنظر در طرح‌های توسعه شهری به منظور نزدیک‌تر کردن شرایط موجود به شرایط مناسب، توسط مراجعه مسئول عمران شهری با توجه به اولویت هر یک به اجرا درآید.

3- رعایت ضوابط بند چهار ضوابط پیوست (در خصوص ساختمان‌های عمومی) در طراحی کلیه ساختمان‌های موضوع فصل مذکور برای تهیه‌کنندگان طرح‌های فوق‌الذکر الزامی است و مراجع مسئول صدور پروانه و نظارت ساختمانی موظف به اجرای صحیح و دقیق آن هستند.

کلیه ساختمان‌های عمومی موضوع این آیین‌نامه بخصوص ادارات دولتی موجود باید تدریجاً با شرایط این آیین‌نامه تطبیق داده شوند. تشخیص میزان تطبیق این ضوابط و زمان لازم برای اعمال آن به عهده کمیسیونی مرکب از نمایندگان سازمان بهزیستی، بنیاد جانبازان، وزارت مسکن و شهرسازی وزارت کشور، سازمان برنامه و بودجه و وزارت فرهنگ  و ارشاد اسلامی خواهد بود. وزارت مسکن و شهرسازی موظف است تضمین قانونی اعمال این ضوابط را از مرجع ذیربط کسب نماید.

4- اعمال ضوابط و مقررات بند سه ضوابط پیوست (در خصوص ضوابط توصیه‌ای مناسب‌سازی محیط شهری) اختیاری بوده ولی بر حسب تشخیص کمیسیون موضوع بند 3 این مصوبه و با استفاده از تضمین‌های قانونی که کسب خواهد شد، الزام‌آور خواهد گردید.

5- رعایت مفاد بند پنج ضوابط پیوست (در خصوص ساختمان‌های مسکونی) در کلیه ساختمانها و مجموعه‌های مسکونی موضوع آن بند الزامی است.

6- وزارت مسکن و شهرسازی موظف است حداکثر هر 5 سال یک بار با جلب نظر کمیسیون موضوع بند 3 این مصوبه، ضوابط و مقررات موضوع آن را مورد بازنگری و تطبیق با شرایط و امکانات جدید قرار داده و برای تصویب به شورایعالی شهرسازی و معماری ایران پیشنهاد نماید.

7- در جهت تحقق کامل بخشنامه شماره 17081 مورخ 29/4/70 ریاست محترم جمهوری، در هر استان کمیته دائمی پیگیری اعمال ضوابط و مقررات پیوست با حضور نمایندگان دستگاه‌های مندرج در بند 3 این مصوبه زیر نظر استاندار تشکیل می‌گردد. دبیرخانه این کمیته‌ها به استناد بخشنامه مذکور در سازمان‌های بهزیستی استان مستقر خواهد شد.

8- پیشنهاد می‌گردد وزارت فرهنگ و آموزش عالی، وزارت آموزش و پرورش و سایر سازمان‌ها و مؤسساتی که با امر آموزش نیروی انسانی در سطوح مختلف ارتفاط دارند، در رشته‌های مرتبط با طراحی کالبدی تدابیر لازم را جهت گنجاندن واحد درسی مستقلی برای تدریس اصول و ضوابط طراحی برای افراد معلول جسمی- حرکتی اتخاذ نموده و در رشته‌های غیرمرتبط با طراحی کالبدی، حقوق شهری و معماری معلولین، ضرورت مناسب‌سازی محیط برای دسترسی آنان و همچنین نیازهای جسمی این افراد در رابطه با موضوع تخصص مورد نظر را حداقل در شرح یکی از دروس موجود بیفزاید.

9- پیشنهاد می‌گردد سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در برنامه‌های خود، آگاه‌سازی عمومی در زمینه مناسب‌سازی محیط برای افراد معلول جسمی- حرکتی را در جهت حمایت از ایجاد فرصت‌های مساوی برای حضور انان در جامعه، در نظر بگیرد.

10-    پیشنهاد می‌شود مراکز و دستگاه‌های ذیربط در هنگام آمارگیری سرشماری نفوس و مسکن، آمار و اطلاعات خاص معلولین جسمی و حرکتی را تهیه نماید.

جلیل حبیب‌اللهیان

معاون وزیر و دبیر شورایعالی

هدفها

هدف از تدوین این ضوابط و مقررات،ساماندهی وضع موجود و شکل بخشیدن به توسعه آتی فضاهای شهری و معماری برای اراد معلول جسمی- حرکتی در جهت دستیابی به استقلال فردی و حقوق اجتماعی آنان است.

تعریفها

معلول جسمی- حرکتی

معلول جسمی- حرکتی به فردی اطلاق می‌شود که به هر علت دچار ضعف، اختلال ویاعدم توانایی در اندامهای حسی و حرکتی است.

استقلال فردی

به مفهومک قابل دسترس بودن محیط‌های فیزیکی برای فرد، به طور مستقل و بدون کمک دیگران است.

تجهیزات شهری

منظور از تجهیزات شهری در این ضوابط، ایستگاهای اتوبوس، پارکینگ‌های اتومبیل، تلفن‌های عمومی، صندوق‌های پست، آبریزگاهها و…. است.

ثابت

منظور از ثابت در این ضوابط، مصالحی است که در کف یا نظایر آن به کار برده شده و براحتی و بر اثر استفاده مداوم و متداول جابجا نگردد.

رامپ پله

راه پله‌ای است که ارتفاع پله آن 2 سانتیمتر و کف پله آن با عمق حداقل 65 سانتیمتر دارای حداکثر شیب 3 درصد باشد.

رامپ جدول

سطح شیبدار کوتاهی است که با بریدن یا افزودن بر جدول ایجاد شود.

سطح شیبدار

سطح حرکت پیاده‌ای که شیب طولی داشته باشد.

ساختمان‌های عمومی

منظور از ساختمانهای عمومی در این ضوابط و مقررات، آن دسته از ساختمانهایی هستند که یکی از انواع خدمات عمومی را در اختیار افراد جامعه قرار می‌دهند.

ساماندهی

منظور از ساماندهی،سازگار ساختن و مناسب نمودن محیط فیزیکی جهت استفادة راحت افراد معلول با درجات مختلف ناتوانی جسمی- حرکتی است.

سخت

منظور از سخت، در این ضوابط مصالحی است که در کف یا نظایر آن به کار برده شده و براحتی و بر اثر استفادة مداوم و متداول تغییر شکل ندهد.

صاف

مسطح و هموار

علایم بین‌المللی افراد معلول

علایمی هستند که برای شناساندن تسهیلات قابل دسترس برای افراد معلول با رعایت تناسباتتصاویر زیر، نصب یا ترسیم می‌شوند.

عرض مفید

منظور از عرض مفید، عرض بدون مانع و خاص باقیمانده بین طرفین یک گذر‌گاه است.

غیر لغزنده

منظور از غیر لغزنده در این ضوابط، مصالحی است که در کف یا نظایر آن به کار برده شده و بر اثر تماس با کفش، عصا، چرخ صندلی چرخدار و نظایر آن اصطلاک لازم و ایمن را برای فرد ایجاد نماید.

قابل دسترس

منظور از قابل دسترس در این ضوابط امکان استفاده مستقل فرد از فضاها و تجهیزات معماری است.

قفسه پله

منظور از محدودة فضایی راه پله و پاگردهای مربوط به آن است.

مناسب

دارای مناسبت، مشابهت و موافقت

واحد مسکونی قابل دسترس

واحد مسکونی قابل دسترس به واحد مسکونی اطلاق می‌شود که افراد معلول جسمی- حرکتی بدون نیاز به کمک دیگران و به طور مستقل بتوانند از آن استفاده کنند.

دلیل انتخاب صندلی چرخدار

صندلی چرخدار به دلیل دارا بودن بیشترین محدودیت در میان وسایل کمک حرکتی متداول، مبنا قرار داده می‌شود. مبنای انتخاب اندازه‌ها و مشخصات در این ضوابط، افرادبزگسال است.

شکل‌های 2 تا 5 اندازه‌ها و دسترسی‌های افراد معلول را در حرکت به بالا و جلو نشان می‌دهند و شکل‌های 6 تا 11 نمایانگر اندازه‌ها و فواصل لازم جهت حرکت و جابه‌جایی افراد معلول می‌باشند.

فصل اول

ضوابط شهرسازی برای افراد معلول جسمی- حرکتی

1ـ ضوابط طراحی فضای شهری

1ـ1 پیاده رو

1ـ1ـ1 حداقل عرض مفید پیاده‌رو باید 125 سانتیمتر باشد. در هر صورت در طراحی پیاده‌روها، رعایت بخش 10 آیین نامه طراحی راههای شهری مصوب شورای‌عالی شهرسازی. معماری ایران الزامیست.

1ـ1ـ2 ضوابط پیشامدگی در پیاده‌رو:

1ـ1ـ2ـ1 در پیاده‌روهایی که به هر علت مانعی نصب می‌گردد،رعایت حداقل عرض مفید عبوری ی125 سانتیمتر اجباری است.

1ـ1ـ2ـ2 پیشامدگی اشیای نصب شده تا ارتفاع 70 سانتیمتر، ضمن رعایت بند 1ـ1ـ1 تابع سایر مقررات شهرسازی و معماری است(شکل 12).

1ـ1ـ2ـ3 پیشامدگی اشیای نصب شده بر روی دیوار پیاده‌رو مانند «تلفن»‌ها که لبه‌های خارجی آنها در ارتفاع بین 70 تا 200 سانتیمتر از کف تمام شده قرار داشته با‌شند،نباید از 10 سانتیمتر بیشتر باشد(شکل 13).

1ـ1ـ2ـ4 پیشامدگی اشیای نصب شده روی پایه یا ستون در ارتفاع بین 70 تا 200 سانتیمتر از کف تمام شده، که در جهت حرکت فرد پیاده باشد، تا 30 سانتیمتر مجاز است (شکل‌های 14 و15).

1ـ1ـ3 پیاده‌روهای مسقف باید حداقل 210 سانتیمتر ارتفاع آزاد داشته باشند. در صورتی که در قسمت‌هایی از مسیر پیاده‌رو ارتفاع 210 سانتیمتر کمتر باشد، باید رنگ آن متضاد با محیط بوده و جهت اشخاص نابینا یک اگاهی دهنده قابل لمس تامین گردد.

1ـ1ـ4 حداکثر شیب عرضی پیاده‌رو دو درصد باشد.

1ـ1ـ5 حداکثر شیب طولی پیاده‌رو 5 درصد باشد. پیاده‌روهای با شیب بیش از 5 درصد ملزم به اجرای ضوابط سطح شیبدار خواهد بود.

1ـ1ـ6 در صورت لزوم، وجود اختلاف سطح در پیاده‌رو تا 5/2 سانتیمتر مجاز است و بیش از آن مشمول رعایت ضوابط سطح شیبدار خواهد بود.

1ـ1ـ7 قسمت اتصال دو پیاده‌رو که نسبت به هم اختلاف سطح دارند، باید به شکل مسطح و با ابعاد حداقل 125×125 سانتیمتر طراحی گردد. (اختلاف سطح باید با تعبیة سطوح شیبدار در محلی غیر از محا اتصال انجام گیرد).

1ـ1ـ8 در محل تقاطع دو پیاده‌رو، لازم است کفسازی محل تقاطع با بافت و رنگ متفاوتی اجرا گردد تا برای اشخاص نابینا و نیمه بینا قابل تشخیص باشد (شکل‌های 16 و 17).

1ـ1ـ9 ایجاد جدول به ارتفاع حداقل 5 سانتیمتر به رنگ متضاد با محیط اطراف، بین پیاده‌رو و سواره‌رو و همچنین بین پیاده‌رو و باغچه یا جوی کنار پیاده‌رو الزامی است.

1ـ1ـ10 پوشش کف پیاده‌روها باید از مصالح سخت، ثابت، غیر‌لغزنده و صاف باشد.

1ـ1ـ11 هرگونه در پوش با پیاده‌رو هم سطح باشد.

1ـ1ـ12 حتی‌الامکان از نصب هر گونه شبکه در سطح پیاده‌رو جلوگیری شود. در صورت لزوم شبکه باید عمود بر جهت حرکت و فضای باز آن از 2 سانتیمتر کمتر باشد (شکل 18).

1ـ1ـ13  در حریم معابر، باید از کاشت‌ گیاهانی که میوه یا صمغ آنها موجب لغزندگی سطح معبر را فراهم خواهند ساخت یا گستردگی شاخ و برگ آنها مانع حرکتی ایجاد خواهند کرد، خودداری شود.

1ـ2 پلهای ارتباطی بین پیاده‌رو و سواره‌رو

1ـ2ـ1 پیش‌بینی پل ارتباطی بین پیاده‌رو و خیابان در تقاطع‌ها و امتداد کلیه خط‌کشیهای عابر پیاده ضروری است.

1ـ2ـ2 اتصال پل‌های ارتباطی و پیاده‌رو باید بدون اختلاف سطح باشد. در صورت وجود اختلاف سطح، رعایت ضوابط ذکر شده مربوط به سطح شیبدار الزامی است.

1ـ2ـ3 عرض پل‌های ارتباطی که در امتداد مسیر پیاده‌رو نصب می‌شوند، برابر عرض پیاده‌رو باشد. حداقل عرض پل‌های ارتباطی عمود بر مسیر پیاده‌رو 150 سانتیمتر باشد.

1ـ2ـ4 محل ارتباط پیاده‌رو با سواره‌رو باید دارای علایم حسی قابل تشخیص برای نابینایان و کم‌بینایان باشد.

1ـ2ـ5 سطح پلهای ارتباطی باید از مصالح سخت، ثابت، غیرلغزنده و صاف باشد.

1ـ2ـ6 در کناره‌های عرضی پل ارتباطی، تعبیة لبة مخصوص به ارتفاع حداقل 5 سانتیمتر با رنگ متضاد با محیط الزامی است.

1ـ2ـ7 در طرفین عرضی پل ارتباطی بین پیاده‌رو و سواره‌رو، تعبیة میله و دستگرد منطبق با بند 4ـ1ـ6 ضروری است.

1ـ3 رامپ جدول

1ـ3ـ1 حداکثر شیب رامپ جئول‌هایی با طول کمتر از 1 متر، 15 در صد است و رامپ جدول‌های با بیش از یک متر طول تابع مقررات سطوح شیبدار خواهند بود.در رامپ جدول‌هایی که دارای بریدگی در دو طرف هستند حداکثر شیب بریدگیها باید ده درصد باشد (شکل‌های 19 و 20).

1-3-2 رامپ جدول نباید در مسیر حرکت و توقف اتومبیل پیشروی داشته باشد.

1-3-3 حداقل عرض رامپ جدول به استثنای بریدگیهای کناری آن 90 سانتی‌متر باشد.

1-3-4 در صورتی که رامپ جدول به صورت قطری* و یا گوشه‌ای در محل تقاطع‌ها قرار گیرد، باید دارای فضای آزاد 120 سانتی‌متر در داخل خط‌کشی عابر پیاده باشد (شکل‌های 21 و 22).

1-3-5 در صورتی که رامپ جدولها در امتداد خط‌کشی عابر پیاده قرار داشته باشند، باید حداقل 120 سانتی‌متر فضای آزاد در داخل خط‌کشی عابر پیاده قرار بگیرد (شکل‌های 23 و 24).

1-3-6 در صورتی که رامپ جدول‌های قطری دارای بریدگی کناری باشد. این بریدگی‌ها باید 60 سانتی‌متر و به صورت خطر مستقیم، در هر دو طرف جدول در داخل خط‌کشی عابر پیاده قرار داشته باشند.

1-4 محل عبور عابر پیاده در سواره‌رو

1-4-1 ایجاد خط‌کشی عابر پیاده در سواره رو در کلیه تقاطع‌ها و حداکثر در هر 500 متر ضمن فراهم آوردن تمهیدات ایمنی پیاده الزامی است.

1-4-2 در محل تردد افراد معلول و در مکان‌های خاص آنها ایجاد خط‌کشی عابر پیاده با علامت بین‌المللی افراد معلول الزامی است.

1-4-3 ساختن پلهای ارتباطی بین پیاده رو و سواره‌رو در امتداد خط‌کشی عابر پیاده الزامی است.

1-4-4 در مسیر خط‌کشی عابر پیاده حذف جدول و جزیره‌های وسط خیابان الزامی است.

1-4-5 کفسازی محل خط‌کشی عابر پیاده باید با بافت و رنگ متفاوتی اجرا گردد تا برای اشخاص نابینا و نیمه‌بینا قابل تشخیص باشد.

1-5 توقفگاه

1-5-1 به منظور پیاده شدن افراد معلول از وسیله نقلیه سواری و نیز سوار شدن آنان در خیابانهای اصلی شهر، ایجاد خلیج (پیشرفتگی سواره‌رو در پیاده‌رو) به عمق حداقل 5/3 متر و به طول حداقل 12 متر با ارتباط مناسب با پیاده‌رو الزامی است.

1-5-2 اختصاص دو پارکینگ ویژة افراد معلول با نصب علامت مخصوص در کنار خیابانهای اصلی، در هر 500 متر فاصله و در محدودة ساختمان‌های عمومی الزامی است.

1-5-3 توقفگاه افراد معلول، در هر سمت نباید بیش از 2 درصد شیب داشته باشد.

1-6 تجهیزات شهری

1-6-1 پارکینگ‌ها

1-6-1-1 حداقل تعداد فضاهای پارکینگ قابل دستری برای افراد معلول در مکان‌های عمومی باید براساس جدول 1 تعیین گردد.

جدول 1- حداقل تعداد فضاهای پارک قاب دسترس برای افراد معلول در پارکینگ‌های عمومی

1-6-1-2 حداقل عرض محل توقف اتومبیل افراد معلول 5/3 متر است.

1-6-1-3 محل توقف اتومبیل افراد معلول می‌باید در نزدیکترین فاصله به درهای ورودی یا خروجی و آسانسور پارکینگ باشد و به وسیله علامت مخصوص مشخص شود.

1-6-1-4 محل توقف اتومبیل افراد معلول، در هر سمت نباید بیش از 2 درصد شیب داشته باشد.

1-6-1-5 حداقل ارتفاع مفید پارکینگ‌های مسقف و ورودی آنها باید 240 سانتی‌متر باشد (بدون اینکه لوله‌ها و کانالهای تأسیساتی و غیره از ارتفاع مفید آن بکاهد).

1-6-2 ایستگاه‌ها

1-6-2-1 محل انتظار مسافر برای اتوبوس باید هم سطح با کف اتوبوس باشد.

1-6-2-2 شرایط قابل دسترس بودن محل انتظار مسافر در ایستگاه‌های اتوبوس شهری، باید مطابق شرایط اتصال پیاده‌رو به سواره‌رو باشد.

1-6-2-3 در ایستگاه‌های اتوبوس، پیش‌بینی سرپناه، حفاظ مناسب، نیمکت و صندلی با ارتفاع 45 سانتی‌متر و با دستگیرة به ارتفاع 70 سانتی‌متر از کف الزامی است.

1-6-3 تلفن عمومی و صندوق پست

1-6-3-1 در محلی که تعدادی اتاقک تلفن عمومی تعبیه گردیده است، باید حداقل یک تلفن عمومی قابل دسترس برای اشخاص استفاده کننده از صندلی چرخدار و یک تلفن عمومی برای اشخاص با شنوایی کم، مجهز به سیستم تقویت کننده صدا اختصاص داده شود.

1-6-3-2 قابل دسترس بودن صندوق پست و فضای آزاد جلو تلفن عمومی، باید به صورت هم سطح یا با شیب مناسب برای افراد معلول صورت گیرد.

1-6-3-3 پیش‌بینی فضای آزاد و مسطح به ابعاد حداقل 75×120 سانتی‌متر در جلو تلفن الزامی است.

1-6-3-4 حداقل ابعاد باجه تلفن 140×110 سانتی‌متر باشد.

1-6-3-5 حداقل عرض «در» باجة تلفن عمومی 80 سانتی‌متر و بدون آستانه باشد.

1-6-3-6 حداکثر ارتفاع محل شکاف برای وارد کردن سکه و یا کارت، صفحه شماره‌گیر تلفن و گوشی تلفن باید 100 سانتی‌متر از کف باشد.

7 پیش‌بینی پیشخوان در ارتفاع 80 سانتی‌متر و به عمق حداقل 20 سانتی‌متر جهت استفادة افراد معلول در فضای تلفن عمومی ضروری است.

1-6-3-8 حداکثر ارتفاع شکاف صندوق پست 100 سانتی‌متر از کف باشد.

1-6-4 آبریزگاه

1-6-4-1 در معابر و فضاهای شهری و در محلهایی که آبریزگاه عمومی احداث می‌شود، ایجاد حداقل یک آبریزگاه مخصوص افراد معلول، مجهز به توالت فرنگی مطابق بند 4-1-8 الزامی است. در آبریزگاه‌های بزرگ به ازای هر ده واحد آبریزگاه معمولی، باید یک واحد آبریزگاه مخصوص افراد معلول منظور گردد.

2- ضوابط مناسب‌سازی فضای شهری موجود

2-1 پیاده‌روهای موجود

2-1-1 با استفاده از امکانات، حداقل عرض پیاده‌روهای باریک باید به 90 سانتی‌متر رسانیده شود. این امکانات، شامل سرپوشیده کردن جوی آب، الحاق بخشی از سواره‌رو به پیاده‌رو، کاهش عرض باغچه‌های کنار پیاده‌رو و… است.

2-1-2 موانعی که به هر علتی در پیاده‌رو قرار دارد و از حداقل عرض مفید 90 سانتی‌متر می‌کاهند باید جابجا گردند.

2-1-3 حداقل 90 سانتی‌متر از عرض پله‌های موجود در پیاده‌روها باید به سطوح شیبدار یا رامپ پله‌های مناسب برای افراد معلول تبدیل شود.

2-1-4 کف کلیة پیاده‌روها با مصالح سخت، ثابت، غیرلغزنده و صاف پوشیده و ترمیم شود.

2-1-5 کلیة درزهای بیشتر از دو سانتی‌متر به وسیله مواد سخت پر شوند.

2-1-6 هر نوع پیشامدگی بیش از 10 سانتی‌متر (مانند تابلو، علایم، سایه‌بان مغازه‌ها و…) تا ارتفاع حداقل 210 سانتی‌متر بالا برده شود.

2-1-7 در مواقع ضروری که سطح پیاده‌رو به هر علت حفاری می‌گردد، نصب پل موقت با حداقل عرض 90 سانتی‌متر با سطح غیرلغزنده الزامی است.

2-1-8 برای هشدار به نابینایان از وجود موانع در پیاده‌رو، تعبیة علایم حسی در کف به شعاع 90 سانتی‌متر از مانع الزامی است. ضمناً رنگ این موانع باید متضاد با محیط باشد.

2-1-9 شبکه‌ها و درپوشهای واقع در مسیر پیاده‌رو باید هم سطح معبر گردند و در صورت عدم امکان، کنارة آن با شیب مناسب با کف معبر هماهنگ شود.

2-2 پلهای ارتباطی بین پیاده‌رو و سواره‌رو موجود

2-2-1 تعبیه پل ارتباطی قابل دسترس بین پیاده‌رو و سواره‌رو در هر 500 متر و با حداقل عرض 150 سانتی‌متر الزامی است.

2-2-2 لازم است عرض پلهای موجود در امتداد مسیر پیاده‌رو، با عرض پیاده‌رو برابر گردد.

2-2-3 سطح پلها باید از مصالح سخت و ثابت و غیرلغزنده باشد و در صورت وجود پلهای فلزی شیاردار چنانچه فاصله شیارها بیش از 2 سانتی‌متر باشد باید با مصالح سخت پر شود.

4 در طرفین عرضی پل ارتباطی بین پیاده‌رو و خیابان، تعبیة حفاظ مناسب مطابق با بندهای 1-2-6 و 4-1-6 ضروری است.

2-3 محل خط‌کشی عابر پیاده

2-3-1 محل عبور عابر پیاده در سواره‌رو باید بهسازی و به صورت خط‌کشی با حداقل عرض 150 سانتی‌متر و قابل دسترس به پیاده‌رو شود.

2-3-2 وجود پلهای ارتباطی قابل دسترس و یا هم سطح بین پیاده‌رو و سواره‌رو در امتداد کلیة خط‌کشی‌های عابر پیاده الزامی است.

2-3-3 جزیرة وسط خیابان در محل خط‌کشی عابر پیاده باید حذف شود (شکل 25)

2-4 پارکینگ‌های عمومی

2-4-1 در پارکینگ‌های عمومی موجود باید 2 درصد از فضای توقف (حداقل یک فضای توقف در هر شرایطی) برای افراد معلول در نزدیکترین فاصله به ورودی و خروجی پیاده اختصاص یابد. این عمل در وضع موجود از طریق تبدیل فضای سه محل توقف اتومبیل معمولی به دو محل توقف برای اتومبیل افراد معلول امکان‌پذیر است.

3- ضوابط توصیه‌ای مناسب‌سازی محیط شهری موجود برای افراد معلول

3-1 از نگهداری گیاهانی که ریختن میوه‌های آنها در اطراف پیاده‌رو ایجاد لغزندگی نماید، حتی‌المقدور پرهیز شود.

3-2 نصب چراغ‌ راهنمایی مجهز به علایم هشدار دهنده صوتی که در کنترل شخص معلول باشد در تقاطع‌ها توصیه می‌گردد.

3-3 وسایل نقلیه عمومی برای استفاده افراد معلول قابل دسترس باشد.

فصل دوم

ضوابط طراحی معماری برای افراد معلول جسمی- حرکتی

4- ساختمانهای عمومی

ساختمانهای عمومی در این ضوابط و مقررات، آن دسته از ساختمانهایی هستند که یکی از انواع خدمات عمومی را در اختیار افراد جامعه قرار می‌دهند. در طراحی این گونه ساختمانها باید ضوابط زیر رعایت گردد.

4-1 عناصر مشترک در کلیه ساختمانهای عمومی

4-1-1 ورودیها

4-1-1-1 ورودی اصلی باید برای استفاده همگان قابل دسترس باشد.

4-1-1-2 پیاده‌رو منتهی به ورودی قابل دسترس باید با علایم حسی برای افراد نابینا و نیمه‌بینا مشخص شود.

4-1-1-3 ورودی ساختمان حتی‌الامکان هم سطح پیاده‌رو باشد.

4-1-1-4 حداقل عمق فضای جلو ورودی 140 سانتی‌متر باشد.

4-1-1-5 حداقل عرض بازشوی ساختمان 100 سانتی‌متر باشد.

4-1-1-6 ورودیهای قابل دسترس باید توسط راه قابل دسترس به ایستگاه وسایل نقلیه عمومی، پارکینگ‌ قابل دسترس و محلهای سوار شدن مسافران و نیز به خیابانهای عمومی و پیاده‌روها مرتبط باشند.

4-1-1-7 ورودیها باید با ایجاد راه قابل دسترس به تمام فضاها و عناصر قابل دسترس در داخل بنا یا تسهیلات، مرتبط باشند.

4-1-2 راهرو

4-1-2-1 حداقل عرض راهرو 140 سانتی‌متر باشد

4-1-2-2 اشیای نصب شده روی دیوار راهرو، که لبه خارجی آنها بین 70 تا 200 سانتی‌متر بالای کف تمام شده باشد، نباید بیش از 10 سانتی‌متر در مسیر راهرو پیشامدگی داشته باشد. پیشامدگی اشیای نصب شده روی دیوار راهرو که ارتفاع لبه خارجی آنها کمتر از 70 سانتی‌متر از کف تمام شده است، مشروط بر آنکه عرض مفید عبوری بند 4-1-2-1 رعایت گردد، به هر اندازه از دیوار مجاز است.

4-1-2-3 کف راهرو باید غیرلغزنده باشد و از نصب کفپوشها با پرز بلند خودداری شود

4-1-2-4 چنانچه کف راهرو از فرش یا موکت پوشیده شده باشد، باید نصب آن برای تردد افراد معلول قابل اطمینان باشد. هر گونه برجستگی و اتصال نباید بیش از 2 سانتی‌متر ارتفاع داشته باشد.

4-1-2-5 در راهرو باید میله دستگرد وجود داشته باشد.

4-1-3 بازشوها (در و پنجره)

4-1-3-1 حداقل عرض مفید هر لنگه در برای عبور صندلی چرخدار 80 سانتی‌متر باشد.

4-1-3-2 در مورد درهایی که به مسیر عبور عمومی باز می‌شوند تأمین دید کافی الزامی است. در هر صورت پیشامدگی لنگة در باز شده در مسیر عبور عمومی نباید بیش از 10 سانتی‌متر باشد.

4-1-3-3 حداکثر ارتفاع دید از کف تمام شده 100 سانتی‌متر باشد.

4 رنگ‌ درها و چارچوب آنها باید در تضاد با رنگ دیوار همجوار خود باشد.

4-1-3-5 درها باید دارای پاخور به ارتفاع 25 سانتی‌متر باشند.

4-1-3-6 در صورت استفاده از درهای چرخان، گردشی، کشویی و… که برای افراد معلول غیرقابل استفاده است، پیش‌بینی یک در معمولی به عرض مفید حداقل 80 سانتی‌متر در جوار آنها برای استفاده افراد معلول الزامی است.

4-1-3-7 کلیة درها باید به سهولت* باز و بسته شوند

4-1-3-8 دستگیرة درها باید از نوع اهرمی بوده و رنگ آن در تضاد با رنگ در و فاصلة داخلی بین آن و سطح در 5/3 تا 7 سانتی‌متر باشد.

4-1-3-9 حداقل فاصله بین دو در متوالی چنانچه هر دو در، در یک جهت باز شوند 200 سانتی‌متر و چنانچه هر دو به داخل باز شوند، 280 سانتی‌متر باشد (شکل‌های 26 و 27).

4-1-3-10 درها باید حتی‌المقدور بدون آستانه باشند. در صورت اجبار حداکثر ارتفاع آستانه 2 سانتی‌متر باشد.

11 به منظور تسهیل در حرکت، پیش‌بینی سطحی هموار در هر دو سوی در الزامی است.

12 خروجی اضطراری باید قابل دسترس و هم سطح بوده و به یک راه قابل دسترس ختم شود.

4-1-3-13 ارتفاع دستگیره (برای در و پنجره) از کف حداکثر 100 سانتی‌متر باشد.

4-1-3-14 نصب میله دستگرد کمکی بر روی پنجره‌ها و درها مطابق شکل ضروری است (شکل‌های 28 و 29).

4-1-3-15 کلیه درها و پنجره‌هایی که تا کف دارای شیشه هستند در مقابل ضربه محافظت شوند.

4-1-3-16 زاویه بازشوی در باید حداقل 90 درجه باشد.

4-1-3-17 دستگیرة «در» فضاهای مخاطره‌زا (اتاق تأسیسات، برق، …) باید به رویة قابل تشخیص با لامسه مجهز شود.

4-1-4 راه‌پله

4-1-4-1 وجود علایم حسی در کف، قبل از ورود به قفسه پله و در پاگردها برای هشدار به نابینایان و کم‌بینایان الزامی است.

4-1-4-2 عرض کف پله 30 سانتی‌متر و حداکثر ارتفاع آن 17 سانتی‌متر باشد.

4-1-4-3 حداقل عرض پله 120 سانتی‌متر باشد.

4-1-4-4 نصب دستگرد در طرفین پله الزامی است. مشخصات دستگرد باید مطابق بخش 4-1-6 باشد.

4-1-4-5 پله باید از جنس سخت و غیرلغزنده باشد.

4-1-4-6 شعاع گردی لبة کف پله نباید بیش از 13 میلی‌متر باشد.

4-1-4-7 نصب هر گونه اجزای الحاقی غیر هم‌سطح بر روی کف پله ممنوع است.

4-1-4-8 در کناره‌های عرضی پله، پیش‌بینی جزئیات اجرایی به نحوی که مانع لغزش عصا شود الزامی است.

9 پاخور پله باید بسته باشد و پیشامدگی پله از پاخور نباید بیش از 3 سانتی‌متر باشد.

4-1-4-10 حداکثر تعداد پله بین دو پاگرد باید 12 پله باشد.

4-1-4-11 حداقل ابعاد پاگرد پله باید 120×120 سانتی‌متر باشد.

4-1-5 سطح شیبدار

4-1-5-1 حداقل عرض سطح شیبدار 120 سانتی‌متر باشد.

4-1-5-2 برای سطوح شیبدار تا 3 متر طول، حداکثر شیب 8 درصد با عرض حداقل 120 سانتی‌متر باشد.

4-1-5-3 در سطوح شیبدار بیش از سه متر طول (تا حد مجاز 9 متر) به ازای هر متر افزایش طول 5 سانتی‌متر به عرض مفید آن اضافه و 5/0 درصد از شیب آن کاسته شود.

4-1-5-4 سطح شیبدار نباید دارای شیب عرضی باشد.

4-1-5-5 در صورتی که سطح شیبدار در هوای آزاد واقع شود باید به طریقی طراحی گردد که از جمع شدن آب در سطوح حرکت جلوگیری شود.

4-1-5-6 پیش‌بینی یک پاگرد به عمق حداقل 150 سانتی‌متر با در نظر گرفتن حداکثر طول افقی 9 متر الزامی است.

4-1-5-7 حداقل ابعاد پاگرد سطح شیبدار باید 150×150 سانتی‌متر باشد.

4-1-5-8 کف سطح شیبدار باید غیرلغزنده، ثابت، سخت و صاف باشد.

4-1-5-9 در صورتی که سطح شیبدار ارتفاعی بیش از 25 سانتی‌متر را طی کند و طول افقی آن بیش از 185 سانتی‌متر باشد، نصب میله دستگرد در طرفین آن الزامی است. مشخصات میله‌های دستگرد باید منطبق با بخش 4-1-6 باشد.

4-1-5-10 در کنارهای عرضی و پاگرد سطح شیبدار پیش‌بینی لبه محافظ، حداقل به ارتفاع 5 سانتی‌متر با رنگ متضاد با محیط به نحوی که مانع لغزش استفاده کننده گردد، الزامی است.

4-1-6 میله‌های دستگرد

4-1-6-1 قطر یا عرض میلة دستگرد باید بین 5/3 تا 4 سانتی‌متر باشد (شکل 30).

4-1-6-2 باید فاصله بین میله دستگرد و دیوار حداقل 4 سانتی‌متر باشد (شکل 30).

4-1-6-3 اگر میله دستگرد در فرو رفتگی دیوار نصب شده باشد باید عمق فضای تو رفته حداقل 5/7 سانتی‌متر و حداقل 45 سانتی‌متر بالای میله ادامه داشته باشد (شکل 31).

4-1-6-4 میله دستگرد در دو طرف رامپ و یا راه‌پله باید به صورت ممتد باشد.

4-1-6-5 لازم است میلة دستگرد در کنار پله یا طوح شیبدار حداقل 30 سانتی‌متر از ابتدا و انتهای آن پیشامده‌تر و موازی کف باشد (شکل‌های 32 و 33).

4-1-6-6 ارتفاع میله دستگرد از کف سطح شیبدار یا پله، برای بزرگسالان 85 سانتی‌متر و برای کودکان 60 سانتی‌متر باشد.

4-1-6-7 آغاز و پایان میله دستگرد در دو طرف رامپ و یا راه‌پله باید به صورت مدور و بدون تیزی باشد و یا باید به طرف کف، دیوار و یا پایه برگشته باشد.

4-1-6-8 میله دستگرد باید در محل اتصال خود ثابت باشد.

4-1-6-9 میله دستگرد و سطوح در جدار آن باید عاری از هر عنصر نوک‌تیز و ساینده باشد. ابتدا و انتهای میله باید شعاعی معادل حداقل 3 سانتی‌متر داشته باشد. رنگ میله‌های دستگرد باید متضاد با محیط اطراف باشد.

4-1-7 آسانسور

4-1-7-1 در ساختمانهای عمومی که برای قابل دسترس بودن طبقات از آسانسور استفاده می‌شود، وجود حداقل یک آسانسور با مشخصات زیر الزامی است:

–       عرض مفید در: 80 سانتی‌متر،

–  مجهز به دو در کشویی با ساز و کار برگرداننده بر اثر ضربه و با چشم الکترونیکی به ارتفاع 75 سانتی‌متر از کف،

–       بازشوی خودکار مجدد در با حداقل 7 ثانیه زمان توقف،

–       حداقل ابعاد مفید اتاقک آسانسور 140×110 سانتی‌متر،

–       پوشش کف آسانسور محکم، ثابت، غیرلغزنده،

–  مجهز به دستگیره‌های کمکی در دیواره‌های آسانسور در ارتفاع 85 سانتی‌متر،

–  ارتفاع دکمه‌های کنترل کننده در داخل و خارج از اتاقک آسانسور 100 تا 120 سانتی‌متر، فاصله آنها از گوشه اتاقک آسانسور 40 سانتی‌متر بوده، حداقل برجستگی آن 5/1 سانتی‌متر، حداقل قطر آن 3 سانتی‌متر و نیز قابل استفاده برای نابینایان باشد.

–  لازم است دکمه‌ای که طبقه همکف (ورودی) را نشان می‌دهد، با اختلاف رنگ مشخص شده و کلیه دکمه‌های کنترل کننده آسانسور دارای رنگی متضاد با رنگ زمینه خود بوده تا برای افراد نیمه‌بینا قابل تشخیص باشد.

–  در کنار دکمه‌های طبقات خارج و داخل اتاقک آسانسور نصب خط بریل برای نابینایان الزامی است.

4-1-7-2 آسانسور باید هم سطح ورودی و یا در دسترس بلامانع صندلی چرخدار قرار گیرد.

4-1-7-3 حداقل فضای انتظار در جلوی آسانسور در هر طبقه باید 150×150 سانتی‌متر باشد.

4-1-7-4 لازم است توقف آسانسور با علامت صوتی مشخص شود علامت صوتی باید طوری تنظیم گردد که برای بالا رفتن، یک بار و برای پایین آمدن دوبار به صدا درآید.

4-1-7-5 لازم است رنگ در اتاقک آسانسور در تضاد با رنگ دیوار همجوار خود بوده و به علامت بصری و صوتی مشخص کننده موقعیت اتاقک که در بالای در، یا بالای تابلوی فرمان نصب می‌شود، مجهز باشد.

4-1-7-6 در صورت نصب تلفن در اتاقک آسانسور، ارتفاع آن از کف حداکثر 120 سانتی‌متر و مجهز به تقویت کننده صدا باشد.

4-1-7-7 چنانچه آسانسورهای باری، برای مراجعان و کارمندان هم قابل استفاده باشد، باید استانداردهای ایمنی و قابل دسترس بودن، در آنها اعمال شود.

4-1-8 فضاهای بهداشتی

4-1-8-1 در ساختمانهای عمومی تعبیه سرویس بهداشتی مخصوص افراد معلول الزامی است.

4-1-8-2 کف فضاهای بهداشتی باید غیرلغزنده باشد

4-1-8-3 حداقل اندازه فضای سرویس بهداشتی باید 170×150 سانتی‌متر باشد تا گردش صندلی چرخدار در آن امکان‌پذیر باشد

4 در سرویس بهداشتی باید به بیرون باز شود تا گشودن آن در مواقع اضطراری از بیرون امکان‌پذیر باشد.

5 نصب کاسة مستراح فرنگی به ارتفاع 45 سانتی‌متر از کف و با فاصله 30 سانتی‌متر از دیوار مجاور الزامی است (شکل 34).

4-1-8-6 نصب میله‌های دستگرد با مشخصات بند 4-1-6 در طرفین کاسة مستراح به ارتفاع 70 سانتی‌متر از کف و 20 سانتی‌متر جلوتر از لبة جلویی کاسه الزامی است

4-1-8-7 نصب میله‌های دستگرد کمکی عمودی با فاصله 30 سانتی‌متر از جلو کاسه و 40 سانتی‌متر بالاتر از نشیمن مستراح بر روی دیوار مجاور اجباری است. دامنة نوسان میله‌های عمودی باید 80 تا 120 سانتی‌متر از کف باشد

4-1-8-8 نصب میله‌های دستگرد اضافی افقی بر روی قسمت داخلی در، به ارتفاع 80 سانتی‌متر از کف و حداکثر 15 سانتی‌متر فاصله از محور لولا و با طول حداقل 30 سانتی‌متر الزامی است.

4-1-8-9 کاسه دستشویی باید در فضایی به ابعاد 75×120 سانتی‌متر قرار گیرد تا امکان دستیابی از روبرو را فراهم سازد (شکل 35)

4-1-8-10 پیش‌بینی فضای آزاد، به ارتفاع حداکثر 75 سانتی‌متر از کف تا پایین لبة دستشویی الزامی است. عمق فضای آزاد برای زانو باید 20 سانتی‌متر، و برای نوک پا 45 سانتی‌متر باشد (شکل 36).

4-1-8-11 لوله‌های آب گرم و فاضلاب زیر دستشویی باید حفاظت و عایق‌بندی شوند در زیر دستشویی نباید گوشه‌های تیز وجود داشته باشد.

4-1-8-12 شیرهای دستشویی باید به صورت اهرمی و براحتی باز و بسته شوند و حداکثر فاصله آنها از لبة جلو دستشویی 60 سانتی‌متر باشد.

4-1-8-13 ارتفاع لبة پایین آینه دستشویی افراد معلول از کف حداکثر 90 سانتی‌متر باشد (شکل 36)

4-1-8-14 ارتفاع آویز حوله و جای صابون و یا دستگاه خشک‌کن برقی از کف نباید بیش از 100 سانتی‌متر باشد.

4-1-8-15 فضای آزاد کف، در جلو وان باید به ابعاد 150×80 سانتی‌متر باشد

4-1-8-16 فضای آزاد زیر دوش باید 120×120 سانتی‌متر باشد.

4-1-8-17 تعبیه صندلی تاشو جهت سهولت جابجایی در حمام (زیردوشی، وان) الزامی است.

4-1-8-18 در حمامها یک سر دوشی با شلنگ به طول حداقل 150 سانتی‌متر که به هر دو صورت دوش ثابت یا دوش دستی قابل استفاده باشد، باید تأمین شود.

4-1-9 آبخوری و آب‌ سردکن

4-1-9-1 لازم است کلیه آبخوریهای نصب شده در ساختمانها برای افراد معلول نیز قابل استفاده باشد.

4-1-9-2 آبخوری باید دارای فضای آزاد زانو به ارتفاع 70 سانتی‌متر از کف باشد و بین 45 تا 50 سانتی‌متر عمق داشته باشد (شکل 37).

4-1-9-3 لازم است فضای آزاد به ابعاد 75×120 سانتی‌متر جلو آبخوری برای حرکت صندلی چرخدار وجود داشته باشد تا در مواقعی که فضای آزاد برای زانو وجود ندارد، فرد روی صندلی چرخدار بتواند به صورت موازی از آن استفاده نماید (شکل 38)

4-1-9-4 ارتفاع فواره نباید از 90 سانتی‌متر از کف تمام شده بیشتر باشد (شکل 37).

4-1-10 علایم

4-1-10-1 کلیة اماکن، فضاهای شهری و قسمت‌هایی از ساختمانهای عمومی که برای استفاده ویژه افراد معلول طراحی و تجهیز گردیده‌اند باید به وسیله علایم بین‌المللی ویژه افراد معلول مشخص گردند.

4-1-10-2 علایم و نوشته‌ها باید واضح بوده و فاقد انعکاس نور و در تضاد با زمینه خود باشند. مانند نوشته‌های روشن روی زمینه تاریک یا بالعکس

4-1-10-3 علایم داخلی ساختمان باید در کنار و طرف قفل درها و در ارتفاع بین 140 تا 170 سانتی‌متر از کف تمام شده نصب شوند.

4-1-10-4 به منظور هدایت افراد نیمه‌بینا به مکانهای عمومی، لازم است با استفاده از چراغها و رنگ‌ها به علامت‌گذاری در طول مسیر پرداخت.

4-1-11 کنترل الکتریکی

4-1-11-1 کنترل الکتریکی و مکانیکی باید در فاصله 40 تا 120 سانتی‌متر از کف قرار گیرند.

4-1-11-2 فضای آزاد کف به ابعاد 120×75 سانتی‌متر باید در مجاور کنترل‌های الکتریکی پیش‌بینی شود تا از روبرو به طور موازی برای شخص روی صندلی چرخدار قابل دسترس باشد.

4-1-11-3 در کلیه فضاهای بهداشتی نصب زنگ خطر در ارتفاع 120 سانتی‌متر الزامی است.

4-1-12 اعلام خطر

4-1-12-1 نصب سیستم‌های هشدار دهنده شنیداری و دیداری در کلیه ساختمانهای عمومی الزامی است.

4-1-12-2 هشدار دهنده لامسه‌ای باید شناخته شده و در محدوده یک ساختمان یکنواخت باشد.

4-1-12-3 درهایی که به فضاهای خطرناک برای اشخاص نیمه‌بینا و نابینا باز می‌شوند (مانند درهای بارانداز، اتاقهای تأسیسات حرارتی، انبارها و مشابه آنها) باید با اختلاف رنگ و نیز علایم حسی لامسه‌ای مشخص شوند.

4-1-13 تلفن

– ضروری است تلفن‌های مجهز به سیستم تقویت صدا، در بیمارستانها، فضای سالن انتظار هتل‌ها، پایانه‌های مسافربری، زندانها و سایر مکان‌های مشابه تعبیه گردند.

4-1-14 فضای تجمع

4-1-14-1 چنانچه در ساختمانهای عمومی، مکانهای تجمع پیش‌بینی شده باشد، باید تعداد محل پیش‌بینی شده برای صندلی چرخدار با جدول زیر مطابقت داشته باشد:

4-1-14-2 ابعاد محل استقرار صندلی چرخدار باید 170×120 سانتی‌متر باشد.

4-1-14-3 محل‌های صندلی چرخدار باید همردیف و پیوسته به صندلیهای ثابت و در تمام سطح صندلیهای ثابت پخش دشه باشد. این محلها باید به یک راه قابل دسترس که به عنوان راه خروج اضطراری نیز هست، متصل باشند و باید در موقعیت زاویه دیده برابر با دید قسمت‌های دیگر قرار گیرد.

استثناء: استقرار محل‌های دید قابل دسترس به صورت مجزا، در مکان‌های با شیب بیش از 50 درصد، با شرط حفظ خطوط دید مجاز است. استقرار محل‌های دید قابل دسترس به صورت مجزا در مکان‌های همتراز نظیر «بالکن‌»‌ها و یا طبقاتی که راه خروج اضطراری قابل دسترس دارند، مجاز است.

4-1-14-4 زمین یا کف در محل‌های صندلی چرخدار باید مسطح، محکم، ثابت و غیرلغزنده باشد.

4-1-14-5 یک راه قابل دسترس باید محلهای استقرار صندلی‌های چرخدار را به محدوده صحنه متصل کند. اتصال شامل: صحنه، پشت صحنه، اتاقک‌های رختکن، گنجه‌های لباس و دیگر فضاهای مورد استفاده هنرپیشگان می‌شود.

4-1-14-6 در صورتی که گوشی برای صندلی‌های ثابت پیش‌بینی شده باشد، این صندلی‌ها باید در فاصله دید 15 متر از صحنه یا محدوده نمایش قرار داده شوند.

4-1-15 نیمکت و میزکار

در صورتی که در ساختمانی، نیمکت، میز یا میزهای کار به صورت ثابت یا جاسازی شده پیش‌بینی شده باشد، حداقل 5 درصد از فضاهای نیمکت‌ها، میزها یا میزهای کار یا حداقل یکی از آنها (هر کدام بیشتر باشد) باید مطابق شرایط زیر قابل دسترس افراد معلول باشد:

الف- در صورتی که فضاهای نیمکت برای اشخاص با صندلی چرخدار جلو میزها یا سطوح کار پیش‌بنی شده باشد، حداقل باید 71 سانتی‌متری بلندی و 75 سانتی‌متر عرض و 50 سانتی‌متر عمق داشته باشد.

ب- ارتفاع سطح میزها و سطوح کار باید بین 70 تا 85 سانتی‌متر از کف یا زمین باشد.

4-2 ضوابط خاص کاربریها

4-2-1 استثناآت

بناها و تسهیلات با هر نوع کاربری، باید با این ضوابط انطباق داشته باشند. به استثنای موارد زیر:

1- استثناآت کلی: قابل دسترس بودن اتاقهای تعمیر و ماشین‌آلات آسانسورها در بالا و پایین، اتاقهای تأسیسات مکانیکی، لوله‌کشیها و کانال‌های سرویس راههای تأسیسات زیرزمینی، قفسه‌های برق و تلفن، اتاقهای عمومی تأسیسات و خدمات الزامی نیست.

2- استثناآت ارتش: تسهیلات ذکر شده در ذیل نیاز به قابل دسترس بودن ندارد، ولی قابل دسترس بودن آنها توصیه می‌شود، چون در آینده ممکن است استفاده دیگری از این بناها بشود.

الف- مسکونی افراد مجرد ارتشی، تسهیلات نگهداری و تعمیر هواپیما، وسایل نقلیه ارتشی، تسهیلاتی که فقط برای استفاده و اشتغال افراد نظامی با توانایی جسمی پیش‌بینی شده باشند.

ب- آن قسمت از تسهیلات مربوط به سربازان و دیگر کارهای نظامی و مشابه آنها که تنها برای استفاده افراد نظامی با توانایی جسمی طراحی و ساخته شده است، بجز قسمت‌هایی که استخدام افراد نظامی با ناتوانی جسمی- حرکتی را مجاز می‌داند و به جز قسمت‌هایی از ساختمان که مورد مراجعه و استفاده عموم باشند.

ج- مسکونی نظامیان: در مورد محل سکونت نظامیان، که در درجه اول برای نظامیان با توانایی جسمی و افراد فامیل آنهاست، حداقل 5 درصد از کل خانه‌های ساخته شده باید برای افراد معلول جسمی- حرکتی قابل دسترس باشند.

محوطه های عمومی مانند پیاده‌روها و ورودیهای مشترک باید منطبق با ضوابط طراحی برای افراد معلول باشند.

4-2-2 در سایر ساختمانهای عمومی رعایت موارد زیر الزامی است:

4-2-2-1 رستوران و چایخانه

–  حداقل 5 درصد از تمام صندلیها و میزهای ثابت یا حداقل یکی از آنها (هر کدم بیشتر باشد) در رستوران‌ها یا چایخانه‌ها باید قابل دسترس افراد معلول باشند.

–  عرض آزاد برای گذر صندلی چرخدار در صف دریافت غذا باید حداقل 90 سانتی‌متر باشد.

–  در سلف سرویس‌ها، پیشخوان مسیر حرکت سینی‌ها نباید بیش از 85 سانتی‌متر از کف تام شده ارتفاع داشته باشد.

4-2-2-2 هتل‌ها

–  کلیه هتل‌ها تا ظرفیت 25 اتاق، باید یک اتاق قابل دسترس با سرویس‌های بهداشتی و لوازم مناسب برای افراد معلول داشته باشند. به ازای هر 25 اتاق اضافه، پیش‌بینی یک اتاق مناسب دیگر برای افراد معلول ضروری است. این اتاقها باید به طور یکنواخت در بین اتاقهای معمولی هتل توزیع گردند.

–  کلیه مسافرخانه‌ها و مهمانسراها تا ظرفیت 39 تخت باید یک تخت و یک سرویس بهداشتی مناسب برای استفاده افراد معلول داشته باشند. به ازای هر 30 تخت دیگر، یک تخت با سرویس بهداشتی مناسب برای افراد معلول اضافه شود.

4-2-2-3 مراکز بهداشتی، درمانی و آسایشگاهی

–  حداقل یک ورودی قابل دسترس در جلو ساختمان طراحی شود. این ورودی باید در جوار یا در امتداد فضای سوار شدن مسافر به اتومبیل، یا حداقل عرض 150 سانتی‌متر و حداقل طول 6 متر در نظر گرفته شود.

–  اتاقهای خواب قابل دسترس بیماران باید در انطباق با شرایط زیر باشند:

الف- هر اتاق خواب باید فضای آزاد مورد لزوم برای چرخیدن 180 درجه صندلی چرخدار را که دایره‌ای است به قطر 150 سانتی‌متر، داشته باشد.

ب- هر اتاق یک نفره باید حداقل یک فضای آزاد برابر 90 سانتی‌متر در دو طرف تختخواب و 100 سانتی‌متر بین پای تختخواب تا دیوارها داشته باشد.

ج- در هر اتاق دو یا چند تختخواب باید فضاهای آزاد به اندازه زیر تأمین گردد:

–  حداقل 100 سانتی‌متر (ترجیحاً 130 سانتی‌متر) حد فاصل پایین تختخواب با دیوار مقابل.

–       حداقل 90 سانتی‌متر حد فاصل لبة کناری تختخواب با دیوار مجاور

–       حداقل 120 سانتی‌متر بین دو تختخواب

د- لازم است برای هر اتاق بستری و یا خواب یک سرویس بهداشتی قابل دسترس پیش‌بینی شود.

4-2-2-4 مراکز تجاری

–  در محلی که پیشخوان‌های مراجعان بیشتر از 90 سانتی‌متر ارتفاع داشته و برای خرید و فروش اشیاء و همچنین پخش اجناس به مردم پیش‌بینی شده‌اند، یک پیشخوان اضافی یا یک بخش از پیشخوان اصلی باید با حداکثر ارتفاع بین 70 تا 85 سانتی‌متر بالاتر از کف تمام شده در نظر گرفته شود.

–  در فروشگاه‌ها حداقل یک مسیر پرداخت قابل دسترس پیش‌بینی شود. حداقل عرض این مسیر در تمام طول آن باید 90 سانتی‌متر بوده و ارتفاع پیشخوان مجاور از کف تمام شده نباید در طول مسیر از 85 سانتی‌متر بیشتر باشد.

4-2-2-5 کتابخانه

–  کلیه فضاهای عمومی کتابخانه از جمله عناصر وابسته مانند توالت‌ها، تلفن‌ها و پارکینگ‌ها باید قابل دسترس باشند.

–  حداقل 5 درصد یا حداقل یکی از هر عنصر نیمکت ثابت، میزها یا محلهای مطالعه و همچنین فضای آزاد بین میزها باید قابل دسترس باشند.

–  حداقل فضای آزاد مسیر در محل برگه‌دان، قفسه مجلات، یا قفسة کتابهای مرجع باید 90 سانتی‌متر باشد. ارتفاع قابل دسترس از روبرو باید بین 49 تا 120 سانتی‌متر، و از پهلو باید بین 15 تا 135 سانتی‌متر از کف تمام شده باشد (شکل‌های 39 و 40 و 41).

–       حداقل عرض آزاد مسیر بین ردیف ها باید 90 سانتی‌متر باشد.

–  در کتابخانه‌هایی که حجم زیاد کتابها اجازه تقسیم آنها را در قفسه‌هایی با مشخصات فوق نمی‌دهد، استفاده از قفسه‌هایی با ارتفاع بیشتر برای نگهداری کتاب مجاز است.

5- ساختمانهای مسکونی

عمده‌ترین هدف از ارائه ضوابط طراحی مسکن، به وجود آوردن شرایط استقلال فردی معلول در محیط مسکونی و ایجاد زمینه برای قرار دادن معلول در کنار خانواده به عنوان یک عضو فعال، از طریق به کار گرفتن تمهیدات معماری است.

5-1 در مجتمع‌های مسکونی* حداقل 5 درصد واحدهای مسکونی باید قابل استفاده برای افراد معلول طراحی شده باشد. همچنین در مجتمع‌های مسکونی ساخته شده با اعتبارات کامل دولتی که کمتر از 20 واحد مسکونی دارند، حداقل یک واحد قابل دسترس برای افراد معلول باشد.

5-2 در ساختمانهای مسکونی که بر طبق ضوابط شهرداری محل می‌باید دارای آسانسور باشد، آسانسور و فضاهای عمومی بنا باید قابل دسترس برای افراد معلول باشد.

5-3 در ساختمانهای مسکونی که در ارتفاع کمتر از ارتفاع مندرج در بند 5-2 و با تعداد 10 و بیش از 10 واحد مسکونی ساخته می‌شوند، باید حداقل سطح همکف در مشاع، قابل دستسی افراد معلول باشد.

5-4 مسکن قابل دسترس

در واحد مسکونی قابل دسترس باید ضوابط زیر رعایت شده باشد:

5-4-1 ورودی واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-1 این ضوابط باشد.

5-4-2 راهرو واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-3 این ضوابط باشد.

5-4-3 بازشوهای واحد مسکونی (در و پنجره) باید مطابق بند 4-1-3 این ضوابط باشد.

5-4-4 راه‌پله واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-4 این ضوابط باشد.

5-4-5 سطح شیبدار در واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-5 این ضوابط باشد.

5-4-6 دستگردها در واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-6 این ضوابط باشد.

5-4-7 آسانور در واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-7 این ضوابط باشد.

5-4-8 حداقل یک فضای بهداشتی (حمام، توالت و دستشویی) باید مطابق بند 4-1-8 این ضوابط باشد.

5-4-9 کنترل‌های الکتریکی و مکانیکی واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-11 این ضوابط باشد.

5-4-10 برای هر واحد مسکونی قابل دسترس باید حداقل یک واحد پارکینگ قابل استفاده برای افراد معلول با مشخصات ذیل در نظر گرفته شود:

5-4-10-1 مسیر پیادة قابل دسترس از محوطه پارکینگ تا ورودی واحد مسکونی باید مطابق با بندهای 1-1 و 1-2 باشد.

5-4-10-2 حتی‌الامکان حد فاصل بین پارکینگ و منزل برای محافظت فرد معلول سرپوشیده شود.

5-4-10-3 ابعاد پارکینگ قابل استفاده برای افراد معلول 40/2 متر باید باشد.

5-4-11 آشپزخانه در واحد مسکونی قابل استفاده برای افراد معلول باید دارای شرایط زیر باشد:

5-4-11-1 فضای آزاد کف به ابعاد 75×120 سانتی‌متر باید به گونه‌ای طراحی شود که تمام وسایل آشپزخانه برای شخص با صندلی چرخدار از روبرو و یا از پهلو قابل دسترس باشد.

5-4-11-2 حداقل سطح کاری با عرض 75 سانتی‌متر و ارتفاع بین 75 تا 85 سانتی‌متر، با فضای آزاد برای قرارگیری پا به عمق 40 سانتی‌متر و ارتفاع 65 تا 70 سانتی‌متر، باید در آشپزخانه در نظر گرفته شود (شکل‌های 42 و 43)

5-4-11-3 ارتفاع قفسه‌های زیر ظرفشوها باید 70 تا 85 سانتی‌متر از کف و قابل برداشتن باشد (شکل 44)

5-4-11-4 زیر ظرفشوها نباید سطوح نوک تیز و ساینده وجود داشته باشد. لوله آب گرم و لوله تخلیه آن، در زیر ظرفشو باید با پوشش عایق پیش‌بینی شود.

5-4-11-5 لوله‌های آب و فاضلاب باید به نحوی نصب شوند که ارتفاعا ظرفشو از کف 75 سانتی‌متر بشد.

5-4-11-6 زیر ظرفشو باید فضایی آزاد برای قرارگیری پا به ارتفاع حداقل 65 سانتی‌متر و عمق حداقل 45 سانتی‌متر بدون مانع وجود داشته باشد و عمق سینک ظرفشویی نباید بیش از 16 سانتی‌متر باشد.

5-4-11-7 ارتفاع قفسه‌های قسمت پایین باید حداکثر 80 سانتی‌متر از کف باشد. حداکثر ارتفاع پایین‌تر طبقه قفسه‌های فوقانی 120 سانتی‌متر باشد.

5-4-12 فضاهای زندگی، غذاخوری، خواب و ایوان در واحد مسکونی قابل استفاده برای افراد معلول باید قابل دسترس برای این افراد (دارای فضای آزاد به ابعاد 140×140 سانتی‌متر جهت قرارگیری، عبور و استفاده از وسایل) باشد.

5-4-13 انباری شامل قفسه‌بندیها، طبقه‌ها، گنجه‌ها و کشوهاست که باید طبق ضوابط زیر برای افراد معلول قابل دسترس باشند:

5-4-13-1 فضای آزاد کف به ابعاد 75×120 سانتی‌متر باید به گونه‌ای طراحی شود که کلیة قسمتهای انباری برای فرد با صندلی چرخدار از روبرو یا از پهلو قابل دسترس باشد.

5-4-13-2 ارتفاع دستیابی از روبرو به وسایل داخل انباری بین 40 تا 120 سانتی‌متر و از پهلو بین 25 تا 135 سانتی‌متر باشد (شکل 45)

5-4-13-3 ارتفاع محل رخت آویز از کف 140 سانتی‌متر باشد.

* رامپ جدول قطری و گوشه‌ای به سطح شیبداری اطلاق می‌شود که در محل اتصال سواره‌رو و پیاده‌رو در گوشه تقاطع‌ها واقع گردد.

* حداقل زمان برای بسته شدن درهای داخلی از حالت باز در 70 درجه تا حالت نیمه بسته در 5 درجه، 3 ثانیه است. درهای ورودی با نیوری معادل 4 کیلوگرم نیروه و درهای داخلی با نیروی کمتر از 2/2 کیلوگرم نیرو باز شوند.

* مجتمع مسکونی به ساختمانهای مسکونی که دارای بیش از چهار واحد مسکونی در یک طبقه و یا بیش از هشت واحد در چند طبقه باشند اطلاق می‌شود.